Simon Kelly, curator van Moderne en Hedendaagse Kunst bij het Saint Louis Art Museum, beschouwt het als het belangrijkste Matisse-schilderij in Amerika. Dat is een gedurfde uitspraak.
Hij is zelfs zo ver gegaan om zijn bewering over Bathers with a Turtle (1907-1908) te staven door er een tentoonstelling omheen te creëren.
“Matisse en de Zee” onderzoekt voor het eerst de betekenis van de zee en aanverwante beelden in de uitgebreide carrière van de kunstenaar. Het middelpunt van de presentatie is Bathers with a Turtle.
“Het is een zeer cruciaal schilderij in zijn oeuvre; 1907 tot 1908, ik denk dat dit tot de meest interessante jaren behoort in de carrière van Matisse,” vertelde Kelly aan Forbes.com over Bathers with a Turtle. “In ons schilderij kun je zijn proces in het werk zien. Er zijn veel veranderingen te zien, je kunt de ontwikkeling van naturalisme naar abstractie in ons werk volgen.”
Nieuwe technische onderzoeken van het schilderij, uitgevoerd voor deze tentoonstelling, onthullen Matisse’s uitgebreide revisies. Hij transformeerde een eerdere landschap met wolken, heuvels en boten tot een vereenvoudigde achtergrond van vlakke banden groen, ultramarijn en blauw.
Hij bracht ook dramatische veranderingen aan in de houdingen en gebaren van de drie baders, door ze over het doek te verplaatsen en hun ledematen en gezichtskenmerken te herwerken. De sfeer van het schilderij is ongewoon voor Matisse, omdat het zijn gebruikelijke speelsheid mist, en de nieuwsgierige en tegelijkertijd angstige uitdrukking van de centrale figuur is uniek binnen het oeuvre van de kunstenaar.
Tijdens deze periode verliet Matisse zijn Fauvistische periode en werd hij steeds meer uitgedaagd door de snelle ontwikkelingen in de moderne kunst, aangevoerd door zijn rivaliteit met Pablo Picasso.
Dit schilderij is Matisse’s reactie op Les Demoiselles d’Avignon van Picasso”, aldus Kelly, refererend naar Picasso’s revolutionaire schilderij uit 1907, dat de hedendaagse kunst als een bliksemschicht trof en wordt beschouwd als het belangrijkste werk van moderne kunst ooit gemaakt. “Dit is Matisse, zoals Picasso, die werkt met verschillende bronnen. Cézanne is belangrijk voor ons schilderij, net als de Afrikaanse beeldhouwkunst. Dit schilderij toont hoe Matisse echt aan het werk is met zijn gedachten over Afrikaanse beeldhouwkunst.”
De invloed van Afrikaanse kunst op Les Demoiselles d’Avignon is al lang opgemerkt en duidelijk zichtbaar in het schilderij. De invloed op Matisse is veel minder bekend.
Het enigmatische Bathers with a Turtle toont drie naakte vrouwelijke figuren in een tijdloos, geabstraheerd zeelandschap. Zoals Kelly betoogt, is het een samensmelting van Europese en Afrikaanse artistieke tradities en daarmee representatief voor Matisse’s radicale aanpak. Een moment in de artistieke evolutie van de kunstenaar richting monumentale, sterk vereenvoudigde composities.
“Als Matisse aan ons schilderij werkt, onderzoekt hij een benadering van het lichaam die afwijkt van de academische, naturalistische traditie, en de Afrikaanse beeldhouwkunst biedt een prachtig alternatieve traditie waar hij gefascineerd door raakt,” legt Kelly uit. “Kijk naar de gestileerde, abstracte taal van de Afrikaanse beeldhouwkunst, de hoekigheid van de vormen, die bieden een alternatief model voor de West-Europese traditie. Je kunt zien hoe hij daarmee werkt in ons schilderij als je naar de hoekigheid van de lijn kijkt.”
Net als Picasso verzamelde Matisse Afrikaanse maskers en beeldhouwwerken, meegebracht naar Parijs door reizigers en missionarissen uit de Franse koloniën in West- en Centraal-Afrika. Er ontstond een markt.
Matisse kocht zijn eerste Afrikaanse beeldhouwwerk in 1906 en tegen 1908 merkten bezoekers van zijn studio zijn collectie op, die misschien niet erg groot was, maar toch belangrijk genoeg om als een verzameling te worden beschouwd.
Daarnaast werd Afrikaanse kunst tentoongesteld in het Etnografisch Museum in de Trocadero.
“Het komt allemaal uit de Afrikaanse Franse koloniën,” zei Kelly over de Afrikaanse kunst die destijds in Parijs werd verkocht en door Matisse en Picasso werd verzameld. “De connectie tussen Matisse en kolonisatie is heel belangrijk in de tentoonstelling. Ik gebruik het woord ‘appropriatie’, omdat zijn interesse in Afrikaanse kunst gezien moet worden binnen de bredere context van de ongelijke machtsverhouding tussen de kolonist en de gekoloniseerde. Hij is ongetwijfeld geïnspireerd door deze werken, maar hij bekijkt ze ook vanuit een koloniale blik.”
Opmerkelijk genoeg zijn er voor de tentoonstelling enkele voorbeelden uit Matisse’s persoonlijke verzameling van Afrikaanse kunst uitgeleend door de nazaten van de kunstenaar. Specifiek gaat het om een “D’mba Figure” van een Baga-kunstenaar uit Guinee en een “Giwoyo Mask” van een Pende-kunstenaar uit de Democratische Republiek Congo. Ze worden getoond naast Bathers with a Turtle, om de verbinding te laten zien.
“De centrale figuur is uniek in het werk van Matisse, die mix van nieuwsgierigheid en angst en de knagende vingers,” aldus Kelly. “Er is geen ander schilderij van Matisse zoals dat. Ik denk dat hij die pose heeft overgenomen van de poses van de Afrikaanse beeldhouwwerken die hij in zijn collectie had.”
De centrale figuur in Bathers with a Turtle onthult mogelijk een nog diepere betrokkenheid bij Afrika.
“Hij onderzoekt ook vragen over ras,” zegt Kelly. “Hij was geïnteresseerd in hoe het Afrikaanse lichaam wordt gerepresenteerd. Het gezicht van onze figuur kan als in de schaduw vallend worden beschouwd, maar het zou ook gezien kunnen worden als een knipoog naar de representatie van het Afrikaanse lichaam. Het is het enige deel van het schilderij dat niet de roze kleur heeft die hij gebruikt voor de rest van het schilderij en de representaties van het vlees.”
De tentoonstelling bevat zo’n 75 schilderijen, sculpturen, knipsels, textiel, keramiek, tekeningen en prenten van Matisse, waaronder een iconisch strandlandschap door een open raam, Blue Nude knipsels en werk uit zijn Jazz-serie – prachtig, stuk voor stuk – maar toch zijn het Bathers with a Turtle en de Afrikaanse kunstwerken uit zijn collectie die de verbeelding het meest prikkelen.
“Dat moment is precies wanneer Matisse zo radicaal is en deze echt interessante bronnen onderzoekt,” aldus Kelly.
Matisse En De Zee
Als zoiets destijds zou hebben bestaan, is het gemakkelijk voor te stellen dat Matisse een bordje met “De zee roept en ik moet gaan” in zijn huis had hangen. Van Bretagne in het noordwesten van Frankrijk, langs de Atlantische Oceaan naar Collioure en Nice in het zuiden van Frankrijk aan de Middellandse Zee, Algiers aan de overkant en Frans-Polynesië, dat hij bezocht in
Veelgestelde vragen:
1. Wat is de betekenis van de tentoonstelling “Matisse en de Zee”?
– De tentoonstelling onderzoekt de betekenis van de zee en aanverwante beelden in Matisse’s carrière, met het schilderij “Bathers with a Turtle” als middelpunt.
2. Wat maakt Bathers with a Turtle zo bijzonder?
– Bathers with a Turtle is een cruciaal schilderij in Matisse’s oeuvre en toont de ontwikkeling van naturalisme naar abstractie. Het is ook Matisse’s reactie op Picasso’s Les Demoiselles d’Avignon.
3. Welke invloed had Afrikaanse kunst op Matisse?
– Matisse was geïnspireerd door Afrikaanse beeldhouwkunst en verzamelde maskers en beeldhouwwerken uit de Franse koloniën. Deze invloed is zichtbaar in zijn werk, inclusief Bathers with a Turtle.
4. Wat is de relatie tussen Matisse, kolonisatie en Afrikaanse kunst?
– Matisse’s interesse in Afrikaanse kunst moet gezien worden binnen de bredere context van kolonisatie en de machtsverhouding tussen kolonist en gekoloniseerde. Hij werd geïnspireerd door deze werken maar bekeek ze ook vanuit een koloniale blik.
5. Welke kunstwerken worden getoond naast Bathers with a Turtle?
– Uit Matisse’s persoonlijke verzameling zijn een “D’mba Figure” van een Baga-kunstenaar uit Guinee en een “Giwoyo Mask” van een Pende-kunstenaar uit de Democratische Republiek Congo uitgeleend voor de tentoonstelling.
Definities:
– Fauvisme: Een stroming in de moderne kunst die bekend staat om het gebruik van felle, niet-natuurlijke kleuren en losse penseelstreken.
– Naturalisme: Een artistieke stijl die streeft naar een zo natuurgetrouw mogelijke weergave van de werkelijkheid.
– Abstractie: Het niet realistisch, non-figuratief weergeven van objecten of figuren.
Gerelateerde links:
– Saint Louis Art Museum
– Pablo Picasso
– Cézanne