Een standbeeld dat de boze geest van een Belgische officier afbeeldt, onthoofd tijdens een opstand in de jaren 1930 in Congo, zal worden tentoongesteld in het Nederlandse paviljoen van de Biënnale van Venetië van dit jaar. Hiermee probeert men een debat aan te wakkeren over koloniale blinde vlekken in de kunstwereld, en het Belgische paviljoen naast de deur.
In plaats van fysiek aanwezig te zijn op het grootste kunstevenement ter wereld, zal een livestream vanuit een galerij in Lusanga, in de Democratische Republiek Congo (DRC), het houten beeld van de koloniale bestuurder Maximilien Balot tonen, waar het gedurende zes maanden te zien zal zijn tijdens het festival.
Het Virginia Museum of Fine Arts (VMFA), de huidige eigenaar, bevestigde op maandag dat de plannen van het Nederlandse paviljoen ervoor hebben gezorgd dat het museum het beeld uitleent aan de Congolese galerie vanaf april. Dit beantwoordt aan jarenlange smeekbeden om een tijdelijke terugkeer naar de oorspronkelijke plaats.
“Waar het Balot-beeld ook naartoe gaat, het zal discussie teweegbrengen, niet alleen over de teruggave van kunst, maar vooral over de teruggave van het land”, aldus Ced’art Tamasala, een van de Congolese kunstenaars die aan het Nederlandse paviljoen werken.
Balot werd onthoofd en verminkt tijdens de opstand van het Pende-volk in 1931 tegen het Belgische koloniale bewind in de provincie Kwilu van Congo. De opstand werd veroorzaakt door de verkrachting van een Pende-vrouw en resulteerde in de marteling en dood van honderden Pende-mensen. Na het gewelddadige optreden werd de weduwe van de officier geciteerd dat ze, ondanks dat haar man op “de meest afschuwelijke manier was gedood, hun opstand begreep”.
Het houten beeld, expressionistisch van vorm met een smal gezicht en uitpuilende ogen, zou kort na de dood van Balot zijn gesneden, toen de Pende dachten dat ze de buitenlandse indringers hadden verdreven en voordat de vergeldingstroepen arriveerden. Als krachtdadig object zou het vervolgens zijn opgeladen door een ritueel specialist met de geest van de overleden officier in een poging zijn woede te benutten. De naam van de maker is onbekend.
Het standbeeld werd in 1972 voor $120 (£95) gekocht door de Amerikaanse geleerde Herbert Weiss tijdens een studiereis naar Lusanga en in 2015 wettelijk verkocht aan het VMFA.
Een kunstcollectief in Lusanga, het Congolese Plantation Workers’ Art League (CATPC), heeft in de afgelopen jaren geprobeerd een lening van het beeld te verkrijgen. De tijdelijke overdracht kreeg echter pas vaart toen Renzo Martens, een Nederlandse kunstenaar die de oprichting van het collectief heeft gefaciliteerd, werd gevraagd het Nederlandse paviljoen te ontwerpen voor de 60e editie van de Biënnale di Venezia.
Het beeld wordt naar verwachting van 20 april tot 24 november 2024 voor het publiek tentoongesteld in de White Cube-galerie in Lusanga, parallel aan de internationale kunsttentoonstelling. De kosten van de lening worden betaald door het Mondriaan Fonds, een stichting die verantwoordelijk is voor de Nederlandse inzending voor de Biënnale, hoewel een conservator van het VMFA het kunstwerk zal begeleiden tijdens het transport en toezicht zal houden op de installatie ervan.
Alex Nyerges, CEO en directeur van het VMFA, zei: “De lening van een houten beeld uit de collectie van een Amerikaans museum aan een museum in de Democratische Republiek Congo is ook van historisch belang, en we hopen dat het zal inspireren tot een nieuw tijdperk van samenwerking en partnerschappen tussen musea op beide continenten”.
Naast de livestream van het Balot-beeld zal het Nederlandse paviljoen verschillende beelden bevatten gemaakt van palmolie, suiker en chocolade, waarop scènes uit de Pende-opstand worden afgebeeld.
Gelegen aan de westkant van de Giardini della Biennale, ligt het Nederlandse paviljoen ongeveer 5 meter van het Belgische paviljoen, en Martens zei dat het scherm waarop het Balot-beeld wordt getoond, zo gepositioneerd zal zijn dat de kijkers naar het aangrenzende gebouw kijken.
In 1885 claimde de toenmalige Belgische koning Leopold II het grootste deel van het Congobekken en legde hij een systeem van meedogenloze economische exploitatie op. Congo verkreeg pas in 1960 onafhankelijkheid, en het duurde nog eens zes decennia voordat koning Philippe van België zijn “diepste spijt” betuigde voor het geweld dat tijdens het bewind van zijn land werd gepleegd.
België zal op het kunstevenement vertegenwoordigd worden door het collectief Petticoat Government, met een show met als thema folkloristische reuzen uit België, Frankrijk en Spanje. De DRC heeft daarentegen nog nooit een paviljoen gehad op de Biënnale.
Tamasala zei: “België heeft enorm geprofiteerd van gedwongen arbeid op de plantages in Congo; het heeft de plicht ervoor te zorgen dat het langdurige onrecht, waardoor de medefinanciers van het museum zijn uitgesloten, tot een einde komt”.
Een FAQ-sectie gebaseerd op de belangrijkste onderwerpen en informatie in het artikel:
Vraag 1: Wat is de Biënnale van Venetië?
Antwoord: De Biënnale van Venetië is een internationale kunsttentoonstelling die om de twee jaar in Venetië, Italië, wordt gehouden. Het is een van de grootste en meest prestigieuze kunstevenementen ter wereld.
Vraag 2: Waar zal het standbeeld van de Belgische officier worden tentoongesteld?
Antwoord: Het standbeeld zal worden tentoongesteld in het Nederlandse paviljoen van de Biënnale van Venetië, met een livestream vanuit een galerij in Lusanga, Democratische Republiek Congo.
Vraag 3: Wie was Maximilien Balot?
Antwoord: Maximilien Balot was een Belgische officier die in de jaren 1930 tijdens een opstand in Congo werd onthoofd en verminkt.
Vraag 4: Wat is de betekenis van het standbeeld?
Antwoord: Het standbeeld van Balot is een houten beeld dat kort na zijn dood werd gesneden. Het wordt gezien als een krachtdadig object dat de woede van de overleden officier belichaamt.
Vraag 5: Wat is het Congolese Plantation Workers’ Art League (CATPC)?
Antwoord: CATPC is een kunstcollectief in Lusanga, Congo, dat heeft geprobeerd het standbeeld in bruikleen te krijgen. Ze hebben samengewerkt met Renzo Martens, een Nederlandse kunstenaar die het Nederlandse paviljoen heeft ontworpen.
Vraag 6: Wie is de huidige eigenaar van het standbeeld?
Antwoord: Het standbeeld is momenteel in het bezit van het Virginia Museum of Fine Arts (VMFA) in de Verenigde Staten.
Vraag 7: Wat is de historische betekenis van dit uitlenen aan Congo?
Antwoord: Het uitlenen van het standbeeld aan een museum in de Democratische Republiek Congo wordt gezien als een historisch gebaar van samenwerking en partnerschap tussen musea op beide continenten.
Vraag 8: Wat is de rol van het Mondriaan Fonds?
Antwoord: Het Mondriaan Fonds is een stichting die verantwoordelijk is voor de Nederlandse inzending voor de Biënnale. Zij betalen de kosten van de lening van het standbeeld.
Vraag 9: Wat wordt er nog meer tentoongesteld in het Nederlandse paviljoen?
Antwoord: Naast het standbeeld van Balot omvat het Nederlandse paviljoen ook beelden gemaakt van palmolie, suiker en chocolade die scènes uit de Pende-opstand uitbeelden.
Vraag 10: Wat is de historische context van België en Congo?
Antwoord: Koning Leopold II van België claimde in 1885 het grootste deel van het Congobekken en legde een meedogenloos systeem van economische exploitatie op. Het duurde tot 1960 voordat Congo onafhankelijk werd en nog eens decennia voordat België spijt betuigde voor het geweld dat tijdens het koloniale bewind werd gepleegd.
Suggested related link:
– De officiële website van de Biënnale van Venetië